Hội chứng “Nhân vật chính” đang phá hỏng không gian công cộng

Quản trị viên tháng 8 10, 2025

Thế giới này không phải phim trường riêng của bạn

Vừa mới vài phút đầu trong lớp yoga, tôi nghe thấy tiếng “ting” quen thuộc của iPhone. Khó chịu thật, nhưng tôi bỏ qua. Năm phút sau lại “ting”. Rồi nữa. Cứ khoảng năm phút một lần, suốt cả buổi tập một tiếng đồng hồ, chiếc điện thoại đó lại reo. Tôi phải cố gắng bám vào nhịp thở sâu để kìm cơn bực đang dồn lên. Điều khiến tôi khó chịu không chỉ là tiếng chuông phá hỏng sự yên tĩnh, mà là việc ai đó có thể nghe nó vang lên nhiều lần… và chẳng buồn tắt. Như thể ở đây chỉ có mỗi họ, và cảm giác của người khác chẳng quan trọng.

Dạo này chuyện đó xảy ra thường xuyên. Không chỉ trong lớp yoga. Những “influencer tập sự” mang tripod vào phòng pilates để quay clip. Người nhắn tin, gọi điện ầm ĩ trong rạp phim. Những kẻ mở nhạc không tai nghe trên tàu điện. Hay biến cả West Village thành sân khấu riêng. Nhiều người đổ lỗi cho influencer, nhưng thành thật mà nói… chúng ta ai cũng tự ám ảnh với bản thân hơn trước rất nhiều.

Jemima Kirke từng nói một câu rất chí mạng năm 2022. Khi được hỏi lời khuyên cho “các cô gái trẻ thiếu tự tin”, cô trả lời: “Có thể là các bạn đang nghĩ về bản thân hơi nhiều đấy.”

Ban đầu, hội chứng “Nhân vật chính” nghe có vẻ lành mạnh: tự yêu bản thân, đặt ranh giới, “tái cân bằng” cuộc sống. Nhưng nó nhanh chóng biến thành một dạng tự luyến phóng đại. Trong văn hóa đề cao cá nhân như Mỹ, điều đó khiến ta xem thường các không gian công cộng — dùng chúng như phòng khách nhà mình, và xem những người xung quanh như NPC vô tri.

Và nó đang tệ hơn. Tiệc “reveal” giới tính gây cháy rừng. Du khách trẻ khắp châu Âu bị chửi là “những em bé to xác, lúc nào cũng say.” Thậm chí báo còn đưa tin nhiều bể bơi ở New York phải đóng cửa vì có… người lớn đi vệ sinh trong đó. Vì khi bạn là “nhân vật chính tuyệt đối” và mọi người chỉ là nền, thì… tại sao không?

Trí tuệ nhân tạo chắc sẽ chỉ làm nặng thêm căn bệnh này. ChatGPT, theo tài liệu rò rỉ, được thiết kế để “phản chiếu vibe và giọng điệu của người dùng” — tức là soi gương cho chính cái tôi của bạn. Gần đây, OpenAI còn phải rút lại một bản cập nhật vì chatbot bị tố là “quá nịnh bợ, quá chiều người dùng” — tức là nếu bạn đang ảo tưởng, nó sẽ hùa theo, không bao giờ nhắc bạn rằng mình đang quá đà.

Vậy làm sao để lấy lại những không gian chung?

Tôi thích một bài báo NYT có tên “Tại sao nên nói người lạ im lặng”. Tác giả August Lenneman cho rằng nhắc nhở nhau cư xử nơi công cộng là nghĩa vụ công dân. Cái buồn cười là, chúng ta rất nhanh tay “bóc phốt” nhau trên mạng, nhưng ngoài đời thì ngại. Trong khi chút “ê mày, im giùm cái” ở rạp phim có khi lại cứu buổi tối của cả phòng chiếu.

Nhưng khi ý thức cộng đồng tụt dốc còn chủ nghĩa “tôi là trung tâm” leo thang, ta chẳng cảm thấy có trách nhiệm giữ gìn không gian chung nữa. Mọi “cộng đồng” giờ chỉ có giá trị nếu nó phục vụ nhu cầu và cái tôi của mỗi người.

Điều trớ trêu là, hành trình của một “nhân vật chính” thực sự lại phụ thuộc vào các mối quan hệ và tương tác ở những không gian đó. Nietzsche từng viết: “Đào sâu vào bản thân là một nhiệm vụ đau đớn và nguy hiểm.” Và một mình làm điều đó thì rất cô độc. Đôi khi, trở thành “nhân vật phụ” trong câu chuyện của ai đó mới là cách để bạn hiểu rõ mình hơn.

Vậy nên — làm ơn đừng đi vệ sinh trong bể bơi. Và nhớ tắt tiếng điện thoại khi ở nơi công cộng. Nghĩ cho người khác trước một chút… biết đâu bạn lại trở thành phiên bản “nhân vật chính” tốt đẹp hơn trong chính bộ phim của mình.