Bạn không thể chữa lành những gì đã tạo nên mình chỉ bằng cách trở thành một người khác

Quản trị viên tháng 8 15, 2025

Khoa học của sự chữa lành, sự cảnh giác quá mức, và những phiên bản ta trình diễn cho thế giới

Bạn có thể thay đổi mọi thứ bề ngoài — thói quen, cách ăn mặc, giọng điệu trong các mối quan hệ, cách kể lại quá khứ — và vẫn quay quanh vết thương cũ, chỉ là ở một quỹ đạo khác. Đây là cái bẫy của việc trở thành một người khác. Nó hiệu quả… một thời gian. Nó tạo ra ảo giác về tiến bộ. Nó mang lại cảm giác kiểm soát. Một cách để nói: Tôi không còn là họ nữa. Tôi đã thoát rồi. Thế là bạn bận rộn hơn. Sắc sảo hơn. Chuyển nhà. Cắt đứt liên lạc. Xây lại cuộc đời. Trở thành một ai đó giỏi giang, vững vàng, được ngưỡng mộ. Ai đó trông như đã làm hòa với tất cả. Nhưng tái tạo bản thân không đồng nghĩa với chữa lành. Thường nó chỉ là phản ứng trước nỗi đau, chứ không phải giải pháp cho nó. Bạn có thể xức mùi “bình yên” như nước hoa, nhưng vẫn mang cơn hoảng loạn trong xương.

Một số chúng ta trở nên tử tế vì buộc phải thế. Trở nên nhạy cảm vì nó giúp ta an toàn. Ta trở thành tấm gương. Kẻ biến hình. Cô gái đọc tâm trạng căn phòng như đang cầm sách hướng dẫn sinh tồn. Chàng trai khiến mọi người cười để họ không nhìn quá sâu. Đứa trẻ dỗ dành người khác để không ai hỏi nó có ổn không. Ta trở thành những phiên bản của mình khiến người khác dễ chịu hơn. Và đôi khi nó hiệu quả. Đôi khi nó mua được chút tình yêu, chút chấp nhận, vài khoảnh khắc yên bình. Thế là ta tiếp tục. Ta học cách sống sót bằng cách trở thành người mình cần phải là, không phải người mình vốn dĩ là. Nhưng cơ thể vẫn nhớ cảm giác bị yêu chỉ vì sự hữu dụng, chứ không phải vì bản chất. Và không một lần biến hóa nào có thể chữa lành phần ta chỉ muốn được phép giữ nguyên như ban đầu.

Trong tâm lý học, người ta gọi đó là “xây dựng bản thân mang tính thích ứng” — adaptive self-construction. Khi bản sắc của bạn được tạo nên quanh những gì giúp bạn an toàn, bạn không chỉ xây một con người, bạn xây cả bộ giáp. Một phiên bản không thể bị bỏ rơi, không thể bị chỉ trích, không thể bị trừng phạt vì “quá nhiều” hay “quá ít”. Phiên bản ấy? Ấn tượng. Thành công. Hoàn thành mọi việc. Tạo dựng một cuộc sống. Nhưng trong yên lặng, họ vẫn nghiến răng. Vẫn siết chặt vô lăng. Bởi họ không được tạo ra để an yên. Họ được tạo ra để sẵn sàng.

Nhà triết học Simone de Beauvoir từng viết: Trở thành chính mình không phải là một trạng thái, mà là một nhiệm vụ. Và nhiệm vụ ấy khó hơn vô hạn nếu phiên bản đầu tiên của bạn được hình thành trong hỗn loạn. Trong thần kinh học, khi não trẻ bị quá tải bởi bỏ bê, xung đột, bất ổn, “mạng chế độ mặc định” — phần chịu trách nhiệm về nhận thức bản thân và ký ức cá nhân — bị gián đoạn. Đứa trẻ không chỉ phát triển, nó thích nghi. Trở thành kẻ giúp đỡ. Kẻ đạt thành tích. Người giỏi ngôn ngữ cảm xúc. Những vai trò đó trở thành khung xương, thành định nghĩa. Sau này, chúng được khen vì trực giác, vì bình tĩnh. Nhưng cái người ta ngưỡng mộ thường là sự cảnh giác được ngụy trang. Nhận thức quá mức giả dạng sự khôn ngoan. Và ngay cả khi trưởng thành, mọi quyết định vẫn đi qua bộ lọc cũ: Làm sao để mình không bị tổn thương lần nữa?

Cái giá của việc thích nghi này là gì? Bạn trở nên giỏi diễn đến mức quên cách hiện diện. Tâm lý học gọi đó là “sự thiếu rõ ràng về khái niệm bản thân” — low self-concept clarity. Những người thiếu sự rõ ràng này thường thay đổi tính cách tùy vào người đang ở cùng. Không phải để thao túng. Mà vì ngày xưa, sự chấp nhận từng đồng nghĩa với sự bảo vệ. Nhưng qua thời gian, những mảnh ghép chồng chất. Rồi bạn nhận ra mình nói sõi thứ ngôn ngữ của sự thích nghi, nhưng mù chữ trong ngôn ngữ của việc được thấu hiểu. Và khi ai cũng thấy một phiên bản khác nhau của bạn, bản gốc bắt đầu trở nên không chỉ xa vời, mà còn nguy hiểm. Như thể sự thật về bạn là thứ duy nhất có thể phá hủy tất cả những gì bạn đã dựng nên.

Đôi khi tôi nghĩ về bao nhiêu “tôi” đã phải rời bỏ chỉ để vẫn ở trong cơ thể này. Bao nhiêu vai diễn được tập dượt rồi bỏ đi. Người luôn nói “vâng”. Người thu mình lại để tránh bị ghen ghét. Người im lặng, không chớp mắt trước nỗi đau, không yêu cầu gì. Sống sót không phải lúc nào cũng trông như sụp đổ. Đôi khi nó trông như kiểm soát. Như mài giũa nỗi đau thành thứ gì đó tao nhã. Như biên tập nỗi buồn thành một ngôn ngữ mà người khác có thể chịu được. Như trở nên thông thạo thứ khiến người ta ở lại — dù nghĩa là quên cách ở lại với chính mình.

Dễ nhầm lẫn điều này với chữa lành. Nghĩ: Xem tôi thay đổi nhiều thế nào. Nhưng tái tạo không phải lúc nào cũng là tiến hóa. Đôi khi nó chỉ là né tránh trong một bộ đồ mới. Và dù tôi biết ơn những phiên bản đã đưa mình qua được đoạn đường, tôi đang học rằng: được tạo nên từ nỗi sợ khác với được tạo nên từ tự do. Bạn không thể chữa lành bằng cách trở nên xa lạ với người đã từng bị tổn thương. Bạn phải đưa họ đi cùng.

…